Waar is de diversiteit in Nederlandse series?

In de Verenigde Staten is er een nieuwe trend ontstaan dit TV seizoen. Empire en How to Get Away with Murder zijn kijkcijferhits. Jane the Virgin is favoriet bij de critici. Black-ish is de meest succesvolle nieuwe komedie. Er is geen ontkennen meer aan: diversiteit werkt in televisieseries. Met een sterke toename van series in eigen land rijst er een simpele vraag: waar is de diversiteit in onze series?

Wat is diversiteit in series?
How to Get Away with Murder (Net 5) en Empire (FOX Nederland) worden in eigen land bejubeld om hun portrettering van Afrikaans-Amerikaanse mensen. De eerste heeft Viola Davis in de hoofdrol als een sterke zakenvrouw, de tweede centreert zich rondom een Afrikaans-Amerikaanse familie en hun koninkrijk aan de top van de muziekwereld. Hoewel beide series ook inhoudelijk goed gerecenseerd worden, is de diversiteit van de personages en hun acteurs een onderscheidende factor. Beide series breken aan de lopende band kijkcijferrecords omdat ze meer Afrikaans-Amerikaanse kijkers trekken dan welke ander programma dan ook. 
     Diversiteit is niet alleen het centreren op etnische minderheden. Diversiteit is ook de representatie van vrouwen in de media. Of niet heteroseksuelen. Zelfs religie kan een thema zijn. Diverse personages in de media kunnen een stem geven aan minderheden die in het dagelijks leven niet altijd gehoord worden.
     Er is belang bij diversiteit. Iedereen verdient het om zichzelf gerepresenteerd te zien in de media. Maar het is ook een middel om jezelf te verplaatsen in andermans schoenen. De Nederlandse overheid moedigt culturele diversiteit aan in de media. “Het is van belang om verschuivingen in de opbouw en samenstelling van de samenleving door te laten klinken in het programmabeleid van de publieke omroep, op alle platformen,” schrijft minister Plasterk in 2008 aan de Tweede Kamer. Dat was een mooi streven. Maar het is er een die anno 2015 niet weerklinkt in Nederlandse dramaseries. 

Diversiteit in Nederlands drama in 2015
MijnSerie stelde een lijst op van 29 Nederlandse dramaseries die in 2014 en 2015 op prime-time werden uitgezonden op de grote zenders (NPO 1, 2 en 3, RTL 4 en 5, SBS 6, Veronica, Net 5). Om stereotypen van sidekicks en het hatelijke, doch pijnlijk accurate “excuusneger” te omzeilen besloten we onwetenschappelijk de personages te filteren op identificeerbare hoofdrollen. Met als maatstaf: welke series hebben twee of meer hoofdpersonages uit een minderheid bevolkingsgroep?
     Er zijn drie series (Goede Tijden Slechte Tijden, Suspicious Minds en Van God Los) die niet direct identificeerbare hoofdrolspelers hebben. Zonder die drie series zijn alle hoofdrolspelers Nederlands en heteroseksueel.
     Qua etniciteit komt Bluf het dichtste bij diversiteit. Centrale acteur Achmed Akkabi, hoewel zelf Nederlands, is van Marokkaanse afkomst. Acteur Najib Amhali heeft een gedeelde Marokkaanse nationaliteit. En Javier Guzman en Yolanthe Sneijder-Cabau zijn beiden geboren in Spanje. Hier tegenover staat dat de wereldlijke achtergrond van de acteurs niet direct wordt vertaald naar hun personages. Culturele diversiteit speelt geen actieve rol, zoals dat bij bijvoorbeeld Empire wel het geval is.
     Qua seksualiteit zijn ensemble series als Bloedverwanten, Familie Kruys en Gouden Bergen benoemenswaardig voor het tonen van twee of meer niet-hetereoseksuele (bij)personages. Daar tegenover staat dat in alle drie de series deze personages geen monogame relatie kunnen onderhouden zoals hun heteroseksuele metgezellen.
     Een ander speciale benoeming gaat uit naar de serie A’DAM - E.V.A. Hoewel de serie zich wel schuldig maakt aan het cliché van sidekicks is het tevens de enige serie met zowel een donkere vrouw (Dolores, gespeeld door Urmie Plein) als een homoseksueel (Harm-Jan, gespeeld door Rick Paul van Mulligen) in principiële rollen.
     Waar de lijst met series wel in uitblinkt is de representatie van vrouwen. Waar in Amerika nog de discussie laait over een overduidelijke minderheid in hoofdrollen voor vrouwen, zijn er in Nederland zeventien series met minstens één vrouw in de centrale rol. Zeven van die series hebben zelfs een vrouw in de titelrol. Wel wordt het criterium moeilijker als de beruchte Bechdel test er bij gehaald wordt. De test let op fictieve werken waarbij tenminste twee vrouwen met elkaar praten over iets anders dan een man. Alsnog is Nederland als dramaland te bewonderen voor haar feministische vanzelfsprekendheid.

Diversiteit omarmen
De enige echte serie die diversiteit omarmt, zoals kinderseries als Spangas dat overdag al doen als de doodnormale zaak die het eigenlijk is, is Goede Tijden Slechte Tijden. Hoewel technisch geen conventioneel drama (het blijft een soap), is GTST wel een schoolvoorbeeld geworden voor diversiteit op prime-time. In 2011 vertoonde de serie al de controversiële kus tussen Lucas (Ferry Doedens) en Edwin (Raynor Arkenbout). In 2012 werden de Turkse, Islamitische zussen Aysen (Dilan Yurdakul) en Nuran (Toprak Yalçiner) aan de cast toegevoegd. De soap deed dit om een accuratere afbeelding van Nederland te schetsen, iets wat de kijkcijfers geen kwaad heeft gedaan. Toch zette GTST hiermee geen trend af in “volwaardige” dramaseries. Wie in Nederland een serie wil zien met in de hoofdrol iemand die niet blank of hetero is, zal toch echt moeten uitwijken naar buitenlandse series.

Diversiteit onder de loep
     Een tegenargument voor diversiteit is dat kijkers van alle kleuren, seksualiteiten (religies, seksen enz.) zich kunnen identificeren met de hoofdrolspelers van nu. Dit is zeker waar. Diversiteit is geen noodzaak voor entertainment of herkenning. Er is ook wat voor te zeggen dat het belang van diversiteit in Nederlandse media niet bij dramaseries liggen, aangezien deze een fundamenteel andere impact hebben op popcultuur dan in bijvoorbeeld Amerika. 
     De grens van diversiteit is ook, zoals bij de lijst, moeilijk te definiëren. Als de acteurs, zoals bij Bluf, niet-Nederlandse achtergronden hebben, is het dan nog noodzakelijk om dat bij personages te vermelden? Moet elke creatieve serie zich verplichten etniciteit of diversiteit te bespreken? En wanneer is een hoofdrol of een bijrol goed genoeg? A’DAM - E.V.A. is moeilijk niet divers te noemen, ondanks dat de twee hoofdrolspelers blank en hetero zijn. Een goed voorbeeld is wederom Achmed Akkabi, die de twijfelachtige eer heeft om, naast Bluf, in Moordvrouw de enige niet-autochtone reguliere acteur te zijn in een commercieel drama. Akkabi's personage in de RTL 4 serie heet Ibrahim Amezian, maar wordt afgekort tot Bram. Een voorbeeld ten voeten uit hoe etnische diversiteit wordt verNederlandst. 
     Hoewel de precieze lijnen troebel zijn moet er een onderscheid gemaakt worden tussen diversiteit en kleurenblindheid. Diversiteit zou geen sociale verplichting moeten zijn waarbij er één acteur gecast wordt om de quota te halen. Veelal betekent dit dat de personages en dus hun aanwezigheid op het scherm en in het verhaal, alsnog conventioneel geschreven zijn. De casting veranderde dit alleen. Hier speelt diversiteit, zoals het in het echte leven natuurlijk wel doet, geen rol in het handelen, denken of verhaal van de personages. Het is niet alleen diversiteit aan de oppervlakte, het is de positiviteit en authenticiteit waarmee diverse verhalen verteld worden. De eerste twee afleveringen van Bureau Raampoort zat vol met etnische minderheden. Alleen waren de meeste minderheden tevens criminelen en hadden de enige twee vrouwelijke hoofdpersonages een hekel aan elkaar (over een man, wordt er gesuggereerd). Dat zijn verouderde clichés die diversiteit negatief weerspiegelen. Behoren tot een minderheid vormt een personage, maar definieert het niet. Als dat wel gebeurt is er al snel sprake van stereotypering.

Tegenslagen in de praktijk
Terwijl er meer dramaseries worden geproduceerd in Nederland dan ooit, neemt het aantal acteurs niet evenredig toe. Regisseuse Will Koopman ligt in ThePostOnline toe “We hebben te weinig acteurs. We zijn gewoon niet zo’n groot land.” En inderdaad, als acteurs al een probleem zijn, laat staan acteurs uit een minderheidsbevolkingsgroep. Alleen zijn personages meer dan alleen een acteur. Diverse rollen beginnen al bij producenten en schrijvers voor er een casting aan te pas komt. Het is hier waar diversiteit in personages nog een slag kan slaan.
     Televisie blijft een commercieel medium. Het streven van de Nederlandse overheid even links latend: elke zenderdirecteur wil het grootst mogelijke publiek. Dat geldt driedubbel voor dure dramaseries. Hier is de realiteit dat Marokkaanse gezinnen veelal geen Nederlandse zenders kijken. Of dat homoseksuelen of transseksuelen geen groot publiek opmaken. Dit in tegenstelling tot Amerika waar minderheden als Afrikaans-Amerikanen juist een groot televisiekijkend publiek zijn. Dus waarom zouden Nederlandse zenders de moeite nemen om een unieke, complexe en authentieke personages te maken zoals de Lyons uit Empire? Het overwegende Nederlandse televisiepubliek is nu eenmaal blank en hetero.
Vooralsnog worden series als Goedeavond Dames en Heren en ’t Schaep Ahoy! omarmt met een miljoenenpubliek en spelen zich, niet ontoevallig, af in een tijd toen Nederland significant minder etnisch divers was. Familie Kruys of Divorce of Bureau Raampoort zijn geen miljoenen trekkers omdat ze diversiteit openlijk discussiëren of taboe’s doorbreken. Videoland centreerde haar eerste streamingsserie op wat haar gebruikers het liefste keken en het resultaat was de serie over een blanke familie getiteld Zwarte Tulp. Er is echter een fundamenteel verschil tussen wat kijkers gewend zijn om te zien versus wat ze willen zien. Escapisme, het ultieme doel wat drama dient, zou toegankelijk moeten zijn voor iedereen.

De opkomst van series begon in Amerika en waaide over naar Nederland. Dit seizoen, met series als Empire en How to Get Away with Murder, wordt diversiteit gevierd. Als Goede Tijden Slechte Tijden enige indicatie is, zal dit ook werken in Nederland. Nu is het aan de makers van Nederlands drama om de trend te volgen. Dan pas kan de recente groeispurt in Nederlands drama gevierd worden door iedereen, hoe divers ze ook zijn.